Jednoskładnikowa tabletka antykoncepcyjna bez estrogenu
dr n. med. Katarzyna Lau – zastępca kierownika Oddziału Ginekologii Operacyjnej
i Zachowawczej, Miejskie Centrum Medyczne im. dr. K. Jonschera w Łodzi, ekspertka kampanii edukacyjnej Nowa Generacja – Antykoncepcja bez Estrogenu.
Antykoncepcja
Współczesna kobieta potrzebuje pewnej i bezpiecznej metody zapobiegania ciąży. Sama chce decydować o tym, kiedy zostanie matką. Chce planować swoją przyszłość, uwzględniając karierę zawodową, życie rodzinne, plany, pasje, marzenia. Współczesna kobieta powinna mieć zapewnioną taką metodę antykoncepcji, aby czuć pewność,
że w momencie, gdy tego nie chce, nie zajdzie w ciążę. Metoda musi być wygodna w zastosowaniu i odpowiadać na bieżące potrzeby kobiety. Musi też być bezpieczna
i dawać jej poczucie całkowitej odwracalności, kiedy tylko zdecyduje się na macierzyństwo.
Rodzaje antykoncepcji hormonalnej
Niezmiennie wśród metod hormonalnych najbardziej popularne są tabletki. Droga doustna jest wybierana najczęściej i cieszy się największym zaufaniem użytkowniczek. Istnieją również inne metody podawania hormonu. Należą do nich droga przezskórna, kiedy lek wchłania się z plastra przez powierzchnię skóry, i droga przezpochwowa,
gdy uwalniane z pierścienia hormony wchłaniają się przez śluzówkę pochwy.
Lek antykoncepcyjny można podać także w formie iniekcji lub implantu podskórnego. Tabletki i droga doustna są jednak ciągle numerem jeden.
Rodzaje tabletek hormonalnych
Wśród preparatów doustnych wyróżniamy dwa główne ich rodzaje, tj. tabletki dwuskładnikowe zawierające estrogen i progestagen oraz tabletki jednoskładnikowe zawierające jedynie progestagen.
Estrogeny
Estrogeny są to żeńskie hormony płciowe niezbędne do tego, aby w okresie rozrodczym u kobiety występował prawidłowy cykl miesiączkowy i aby mogła
ona zajść w ciążę. Odpowiadają ponadto za gospodarkę lipidową (zwiększając tzw. dobry cholesterol – HDL) i wapniową (zapobiegając osteoporozie). Poprawiają przyswajanie białek oraz syntezę białek wiążących inne hormony, przez
co przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Estrogeny zwiększają też krzepliwość krwi i przyrost komórek endometrium oraz nabłonka piersi. Bez estrogenów nie ukształtują się prawidłowo drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe, tj. narządy płciowe, kobieca sylwetka, proporcje ciała, skład ciała itd. Niestety nadmiar estrogenów może nieść za sobą szereg problemów. Do najważniejszych zaliczamy zwiększenie ryzyka żylnej i tętniczej choroby zakrzepowo-zatorowej,
co oznacza ryzyko zakrzepu w kończynie dolnej lub górnej, ale też udar, zator płucny czy zawał. Estrogeny mają znaczenie przy tworzeniu nowotworów hormonozależnych, jakimi są nowotwory endometrium czy piersi. Nadmiar tych hormonów odpowiada ponadto za przyrost masy ciała, zatrzymanie wody w organizmie, bolesność piersi
czy częstsze migreny.
Progestageny
Progestageny są to również żeńskie hormony płciowe. Obejmują one dużą grupę naturalnych i syntetycznych hormonów sterydowych, gdzie poszczególne substancje mogą mieć inne właściwości. Naturalny progesteron, produkowany głównie przez jajniki, warunkuje prawidłowy cykl miesiączkowy, owulację i zajście w ciążę.
W ciąży ułatwia implantację zarodka, a następnie – zmniejszając kurczliwość macicy
– ułatwia donoszenie ciąży. Niedobór progesteronu odpowiada za nieregularne miesiączki, plamienia międzymiesiączkowe, trudności z zajściem w ciążę, zespół napięcia przedmiesiączkowego. Nadmiar natomiast może skutkować zatrzymaniem wody w organizmie i obrzękami.
Syntetyczne odpowiedniki progesteronu to progestageny. Grupa ta obejmuje substancje stosowane w tabletkach antykoncepcyjnych. Mogą one mieć różne dodatkowe właściwości, np. antyandrogenne (zmniejszające trądzik i poprawiające stan cery) lub antymineralokortykosteroidowe (działające lekko odwadniająco).
Wybór odpowiedniej tabletki
O tym, jaką tabletkę powinno się zastosować u danej kobiety, decyduje lekarz. Wszystkie preparaty hormonalne są dostępne jedynie po wypisaniu recepty.
Różne preparaty antykoncepcyjne mają różne przeciwwskazania. Bardzo ważne, aby lekarz ginekolog miał jak najszerszą wiedzę na temat zdrowia pacjentki,
jej chorób obecnych, przebytych, wywiadu rodzinnego, nawyków itd. Tylko w ten sposób można uniknąć ryzyka wystąpienia zdarzeń niepożądanych.
Istnieje szereg przeciwwskazań do zastosowania tabletki dwuskładnikowej, czyli zawierającej estrogeny. Kobieta, zgłaszając się do ginekologa po pigułkę,
często nie zdaje sobie sprawy, jakie sytuacje współistniejące mogą mieć znaczenie i wpłynąć na wybór danej metody przez lekarza.
Do przeciwwskazań bezwzględnych w kwestii zastosowania estrogenów należą:
nikotynizm po 35. roku życia,
migreny z aurą,
występowanie incydentu zakrzepicy żylnej lub tętniczej – obecnie albo
w przeszłości (zakrzepica kończyn dolnych lub górnych, zator płucny, udar mózgu, zawał),
cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi,
ciężkie nadciśnienie tętnicze,
ciąża,
karmienie piersią,
niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych,
rak piersi – obecnie lub w przeszłości,
ciężkie choroby wątroby lub guzy wątroby,
trombofilie wrodzone (mutacja czynnika V Leiden, mutacja genu protrombiny, niedobór białka C i/lub S, niedobór antytrombiny),
trombofilie nabyte (zespół antyfosfolipidowy, hiperhomocysteinemia, zwiększona aktywność czynników IX, XI, VIII, napadowa nocna hemoglobinuria).
Istnieje również wiele znaków ostrzegawczych, które lekarz powinien uwzględnić, zanim przepisze tabletkę dwuskładnikową zawierającą estrogen. Należy tu wspomnieć o wszelkich chorobach zwiększających ryzyko zakrzepicy, tj. chorobach zapalnych jelit (np. chorobie Leśniowskiego–Crohna, wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego),
a także chorobach reumatycznych (toczeń układowy, zespół Sjögrena, mieszana choroba tkanki łącznej, twardzina, zapalenie naczyń). Istotna przy podjęciu decyzji
o tabletce jest też masa ciała, wiek i choroby współistniejące, takie jak nadciśnienie, cukrzyca, migreny bez aury, żylaki. Ważne, aby zwrócić lekarzowi uwagę, jeśli wywiad rodzinny pacjentki obciążony jest incydentami zakrzepicy żylnej i/lub tętniczej, trombofiliami albo rakiem piersi. Na decyzję może ponadto mieć wpływ tryb życia kobiety, rodzaj pracy, aktywność fizyczna.
Tabletka jednoskładnikowa
Tabletka jednoskładnikowa jest równie skuteczną metodą zapobiegania ciąży
jak tabletka dwuskładnikowa. Współczynnik Pearla dla tabletki jednoskładnikowej zawierającej nowoczesny progestagen wynosi 0,73–0,93. Współczynnik ten
dla tabletek z estrogenem waha się między 0,2 a 1,4. Tabletka bez estrogenu może być bezpiecznie stosowana u większości kobiet, u których wystąpiły przeciwwskazania do podania estrogenu. W jej przypadku nie ma znaczenia masa ciała, wiek pacjentki, palenie papierosów, choć oczywiście każda pacjentka powinna być zachęcana przez swojego lekarza do rzucenia nałogu.
Nie w każdej sytuacji można zastosować tabletkę jednoskładnikową, do niej bowiem również istnieją przeciwwskazania. Należą do nich m.in. czynna choroba zakrzepowo-
-zatorowa, ciężka choroba wątroby czy nerek, obecność nowotworów hormonozależnych czy niewyjaśnione krwawienie z dróg rodnych. Jak widać, lista przeciwwskazań w przypadku tabletki jednoskładnikowej jest zdecydowanie krótsza, bo ograniczona o wszystkie przeciwwskazania do zastosowania estrogenów.
Tabletka jednoskładnikowa jest jedyną formą tabletki antykoncepcyjnej, którą można zastosować podczas karmienia piersią, a także w przypadku występujących
w przeszłości powikłań zakrzepowych. Może być zażywana przez pacjentki cierpiące na migreny z aurą lub na choroby zwiększające ryzyko zakrzepicy.
Istotne wydaje się to, że pacjentka powinna brać czynny udział w wyborze tabletki antykoncepcyjnej, podając ginekologowi wszystkie ważne informacje dotyczące swojego zdrowia, nawyków, wywiadu rodzinnego. Kampania dotycząca antykoncepcji ma za zadanie zwrócenie uwagi pacjentek właśnie na te kwestie, które należy przekazać lekarzowi podczas rozmowy w gabinecie ginekologicznym. Czasem kobietom może się wydawać, że pewne sytuacje nie mają znaczenia, np. częste zawały, udary w rodzinie. Może to być jednak dla lekarza bardzo ważna informacja
i wskazówka przydatna podczas prowadzenia dalszego wywiadu lekarskiego. Niekiedy pacjentki uważają, że nie warto wspominać o chorobach, które są wyleczone,
np. o raku piersi. A to jest podstawowe przeciwwskazanie do podania estrogenów. Kobiety powinny być świadome wszelkich aspektów, które lekarz bierze pod uwagę przy wyborze idealnej, skutecznej i bezpiecznej metody zapobiegania ciąży.
